پایان نامه ارزیابی عملکرد شرکتهای تعاونی شهرستان رشت با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها (DEA)
چکیده
یکی از دغدغه های مدیران سازمان ها،
آگاهی آنها از عملکرد سیستم های تحت مدیریت آنهاست. هدف اصلی این تحقیق،
یافتن مقادیر کارایی هر یک از شرکت های تعاونی شهرستان رشت و شناسایی دلایل
ناکارایی شرکت های تعاونی مورد بررسی با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی
داده ها می باشد. در نهایت درصدد ارائه راهکارهای منطقی بهبود عملکرد شرکت
های تعاونی و ارائه استراتژی مناسب با استفاده از این تکنیک هستیم.
کارایی هر یک از واحدهای شرکت های تعاونی
به عنوان متغیر وابسته و شاخص های ورودی و خروجی به عنوان متغیرهای مستقل
در نظر گرفته می شوند.
کلید واژگان: تحلیل پوشش داده ها (DEA)، کارایی، ارزیابی عملکرد، رتبه بندی، ترازنامه
مقدمه
امروزه به دلیل پیچیدگی های فزاینده
محیطی، محدودیت منابع و امکانات تولید و رشد سریع هزینه ها موضوع افزایش
کارایی و بهره وری کلیه مؤسسات، کانون توجه مدیران قرار داده و ضرورت
کاربرد اصول علمی و مدیریتی را در این بخش توجیه می کند. یکی از مهم ترین
این اصول اندازه گیری کارایی است. ارزیابی عملکرد و متعاقب آن رتبه بندی
واحدهای سازمانی به صورت روش های سنتی با استفاده از نسبت های مالی و شاخص
های مالی رایج صورت میپذیرد که این امر مسئله ارزیابی عملکرد را به چالش
واداشته است.تحلیل پوششی دادهها تکنیکی است که از کلیه مشاهدات گردآوری
شده برای اندازهگیری کارایی استفاده میکند در واقع این روش با استفاده
همزمان از چندین ورودی و چندین خروجی برخلاف روشهای سنتی هر کدام از
مشاهدات را در مقایسه مرز کارا بهینه میکند(مهرگان، 1383).
بخشی از متن
تعریف واژه ها و اصطلاحات
• عملکرد:
عملکرد به چگونگی انجام وظایف و فعالیت ها و نتایج حاصله از آنها اطلاق می شود (انوار رستمی، حسینی و آذر، 1384).
ارزیابی عملکرد فرآیندی است که همه
سازمان ها باید آن را انجام دهند، آنها ممکن است این کار را به صورت کاملاً
سیستماتیک و یا خیلی سریع و خاص انجام دهند ولی به هر حال برای بهبود
عملکرد باید به آن توجه کنند (Parker, 2000).
-
· تحلیل پوششی داده ها[1]:
تحلیل پوششی داده یک مدل برنامه ریزی
ریاضی به کار گرفته شده برای داده های مشاهده است که روش جدیدی برای تخمین
تجربی مرز کارایی را همچون تابع تولید فراهم می سازد که پایه اقتصاد مدرن
می باشد. از آنجا که روش های موجود ارزیابی عملکرد از روش های تجربی بوده و
همه فاکتورهای مربوط به کارایی را در بر نمی گیرد (به عنوان مثال اکثر روش
ها فقط ستاده های سازمان را ملاک قرار داده و کمتر به مقایسه نسبت ستاده
ها به نهادههای واحد می پردازند، که به موجب آن اتلاف منابع در واحدهایی
که سطح ستاده های آنها بالاست، کمتر مورد توجه قرار می گیرد). در این
تحقیق، از روش تحلیلی پوششی داده ها که یک روش علمی و ناپارامتری است و به
مقایسه نسبت ستاده ها به داده ها می پردازد، استفاده شده است. (قربانی،
1383).
• کارایی[2]:
بیانگر این مفهوم است که یک سازمان به چه
نحوی از منابع خود در راستای تولید نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از
زمان استفاده کرده است. کارایی عبارت است از نسبت بازده واقعی به بازده
مورد انتظار (استاندارد تعیین شده). به عبارت دیگر، نسبت مقدار کاری که
انجام شده به مقدار کاری که باید انجام شود، کارایی گفته می شود.
• کارایی فنی[3]:
کارایی فنی توانایی یک واحد تولیدی برای
رسیدن به حداکثر تولید، با استفاده از مجموعه ثابتی از منابع موجود می باشد
(فارل، 1975). این کارایی متأثر از عملکرد مدیریتی و مقیاس آن واحد
(بنگاه) می باشد. به عبارت دیگر، کارایی فنی اختلاف بین نسبت خروجی به
ورودی مشاهده شده با نسبت خروجی به ورودی در بهترین شرایط تولید
است.
TE=ON/OS
• کارایی تخصصی[4]:
کارایی تخصیصی عبارت است از توانایی یک
واحد در استفاده بهینه از نهاده ها برای تولید، با توجه به قیمت و
تکنولوژی، به گونه هایی که هزینه حداقل گردد. در کارایی تخصیصی فرض بر این
است که سازمان مورد نظر از لحاظ تکنیکی کاملاً کاراست.
ALE=OM/ON
این نوع کارایی، مفهومی است که به تشخیص
بهینه عوامل تولید با توجه به قیمت این عوامل اطلاق می شود. فارل این نوع
کارایی را هزینه می نامد. در این کارایی مقادیر ورودی و خروجی با توجه به
قیمت، طوری انتخاب می گردد که هزینه های تولید حداقل گردد.
• کارایی اقتصادی[5]:
این نوع کارایی در واقع ترکیبی از کارایی فنی و کارایی تخصیصی می باشد و از آن به کارایی کل نیز تعبیر می شود، که برابر است با:
کارایی تخصیصی × کارایی فنی = کارایی اقتصادی
همانطور که گفته شد، کارایی فنی بیانگر
حداکثر سطح تولید ممکن برای یک بنگاه تولیدی با استفاده از نهاده های معین
است و کارایی تخصیصی با توجه به قیمت عوامل و محصولات و لحاظ سطح معین و
ثابتی از تکنولوژی، میزان به کارگیری نهاده ها را در اندازه بهینه شان نشان
می دهد. این دو مفهوم در مجموع بیانگر کارایی اقتصادی است که از آن به
کارایی هزینه نیز یاد می شود. یک سازمان زمانی به کارایی اقتصادی می رسد که
هم از لحاظ فنی و هم از لحاظ تخصیصی کارا باشد. به عبارت دیگر کارایی فنی،
بخشی از کارایی اقتصادی است و این دو رابطه ضروری ـ و نه کافی ـ دارند.
ECE=TE×ALE=ON/OS×OM/ON=OM/OS
(فقیه نصیری و همکاران، 1389).
• کارایی مقیاسی[6]:
در متدلوژی تحلیلی پوششی داده ها، کارایی
دیگری به عنوان کارایی مقیاسی مطرح می شود، که بیانگر نسبت کارایی فعلی یک
واحد به کارایی در مقیاس بهینه آن واحد تولیدی است. به عبارت دیگر کارایی
مقیاس، بیانگر تولید در مقیاس بهینه یک واحد تولیدی است (فلاح، 1386).
[1] - Data Envlopment Analysis
1- Efficency[3] - Technical Efficency[4] - Alocative Efficency[5] - Economic Efficency[6] - Scale Efficency
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1-
مقدمه......................................................................................................................
2
1-2- بیان
مسئله................................................................................................................
2
1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق.......................................................................................... 3
1-4- اهداف تحقیق........................................................................................................... 4
1-5- سؤالات تحقیق......................................................................................................... 4
1-6- فرضیه ها................................................................................................................. 4
1-7- مدل مفهومی............................................................................................................ 4
1-8- قلمروتحقیق............................................................................................................. 6
1-8-1قلمرو موضوعی...................................................................................................... 6
1-8-2قلمرو مکانی........................................................................................................... 6
1-8-3- قلمرو زمانی........................................................................................................ 6
1-9- تعریف واژه ها و اصطلاحات.................................................................................... 6
فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق
2-1-
مقدمه......................................................................................................................
10
2-1-1شرکت تعاونی........................................................................................................ 10
2-2- مروری بر ادبیات موضوع.......................................................................................... 11
2-2-1- تعاریف ارزیابی عملکرد....................................................................................... 11
2-2-2- سابقه ارزیابی عملکرد........................................................................................... 12
2-2-3- تاریخچه ارزیابی عملکرد در ایران.......................................................................... 12
2-2-4- فرایند ارزیابی؛ مراحل ارزیابی عملکرد.................................................................... 13
2-2-5- اثرات ارزیابی عملکرد.......................................................................................... 14
2-2-6- اهمیت ارزشیابی عملکرد...................................................................................... 14
2-2-7- ابعاد ارزیابی عملکرد............................................................................................ 15
2-2-7-1عملکرد کارکنان.................................................................................................. 15
2-2-7-2ارزیابی عملکرد بخشی از یک سازمان................................................................... 15
2-2-7-3- ارزیابی عملکرد مدیر....................................................................................... 15
2-2-8- تعریف کارایی................................................................................................... 16
2-2-9- مفهوم بهره وری.................................................................................................. 17
2-2-10 روشهای کلی اندازه گیری کارایی........................................................................... 19
2-2-10-1روشهای پارامتری............................................................................................. 19
2-2-10-2 روشهای غیرپارامتری....................................................................................... 19
2-2-11انواع کارایی......................................................................................................... 22
2-2-11-1 کارایی فنی یا تکنیکی....................................................................................... 22
2-2-11-2 کارایی تخصیصی............................................................................................ 23
2-2-11-3 کارایی اقتصادی.............................................................................................. 23
2-2-11-4 کارایی مقیاس................................................................................................. 23
2-2-12 روش تحلیل پوشش دادهها................................................................................... 24
2-2-13 اندازه گیری کارایی با روش تحلیل پوششی داده ها.................................................. 26
2-2-13-1 روش تابع مرزی تصادفی................................................................................. 26
2-2-13-2روش تحلیل پوششی داده ها.............................................................................. 26
2-2-14 تحلیل پوششی داده ها.......................................................................................... 27
2-2-15 انواع مدلهای تحلیل پوششی داده ها....................................................................... 30
2-2-16 مزایای روش تحلیل پوششی دادهها....................................................................... 37
2-2-17معایبDEA....................................................................................................... 37
2-2-18 ویژگیهای تحلیل پوششی داده ها........................................................................... 38
2-2-19 قابلیتهای کاربردی تحلیل پوششی دادهها................................................................ 38
2-2-20 رتبه بندى در روش تحلیل پوششی دادهها.............................................................. 38
2-3 پیشینه تحقیق............................................................................................................. 39
2-3-1 تحقیقات خارجی................................................................................................... 39
2-3-2 تحقیقات داخلی..................................................................................................... 42
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
3-1
مقدمه........................................................................................................................
46
3-2 جامعه آماری.............................................................................................................. 46
3-3
پارامترها....................................................................................................................
47
3-3-1 ورودیها............................................................................................................. 47
3-3-2 خروجیها............................................................................................................. 47
3-4 شاخصها (پارامترهای) ورودی................................................................................... 48
3-4-1 کل دارایی............................................................................................................. 48
3-4-2 حقوق صاحبان سهام.............................................................................................. 49
3-5 شاخصها (پارامترهای) خروجی.................................................................................. 50
3-5-1 نسبت جاری.......................................................................................................... 50
3-5-2 سود خالص........................................................................................................... 51
3-5-3 شاخص EPS....................................................................................................... 52
3-5-4 رشد فروش........................................................................................................... 53
3-6 روش گردآوری دادهها................................................................................................ 54
3-7 روشهای آماری مورد استفاده...................................................................................... 54
3-8 درباره نرمافزار DEA-SOLVER............................................................................. 55
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق
4-1
مقدمه........................................................................................................................
57
4-2اطلاعات تحلیلی برای DMUها توسط DEA-SOLVER.......................................... 57
4-2-1 تجزیه تحلیل شرکتهای تعاونی با مدل CCR-Inputو CCR-Output..................... 57
4-2-2تجزیه تحلیل شرکتهای تعاونی با مدل BCC-InputوBCC-Output........................ 96
4-3 رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارادرمدلCCR-InputوCCR-Output......................... 133
4-3-1 واحدهای کارا در سال 90 در مدلCCR-InputوCCR-Output......................... 133
4-3-2واحدهای ناکارا در سال 90 درمدلCCR-InputوCCR-Output........................... 133
4-3-3واحدهای کارا در سال 91درمدلCCR-InputوCCR-Output............................... 134
4-3-4واحدهای ناکارا در سال 91 درمدلCCR-Input وCCR-Output.......................... 134
4-4رتبه بندی واحدهای کارا و ناکارا درمدل BCC-Input و BCC-Output..................... 135
4-4-1واحدهای کارا درسال 90 درمدلBCC-InputوBCC-Output.............................. 135
4-4-2 واحدهای ناکارا درسال 90 درمدلBCC-InputوBCC-Output........................... 135
4-4-3واحدهای کارا درسال 91 درمدلBCC-InputوBCC-Output.............................. 136
4-4-4واحدهای ناکارا درسال 91 درمدلBCC-Input وBCC-Output........................... 136
فصل پنجم: خلاصه و نتیجه گیری
5-1
مقدمه........................................................................................................................
138
5-2 خلاصه و نتیجه گیری................................................................................................. 138
5-3 محدودیت های تحقیق................................................................................................ 139
5-4 پیشنهادهای کاربردی تحقیق......................................................................................... 139
5-5 پیشنهاد برای تحقیقات آتی.......................................................................................... 140
5-6 فهرست منابع و مآخذ.................................................................................................. 141
5-6-1 منابع فارسی.......................................................................................................... 141
5-6-2 منابع انگلیسی........................................................................................................ 145
